Kiến trúc thượng tầng là gì? Mối liên hệ giữa cơ sở vật chất và kiến trúc thượng tầng

Kiến trúc thượng tầng là gì? Loại hình kiến trúc này gồm những đặc điểm gì và tính chất ra sao? Nếu bạn quan tâm đừng bỏ qua bài viết ngay sau đây của kiến trúc An Cường. Chúng tôi sẽ dành riêng bài viết hôm nay để phân tích thật kỹ từng phần để các bạn có được cái nhìn tổng quan nhất về kiến trúc thượng tầng nhé!

1. Kiến trúc thượng tầng là gì? – An Cường giải đáp

Kiến trúc thượng tầng là gì? – Kiến trúc An Cường giải đáp

Kiến trúc thượng tầng là một khái niệm dùng để chỉ toàn bộ những quan điểm về chính trị; phá quyền; triết học; phạm trù đạo đức; tôn giáo hay nghệ thuật với những thể chế tương ứng với: nhà nước; các đảng phái-giáo hội và các đoàn thể. Mỗi một quan điểm được hình thành trên một nền cơ sở hạ tầng nhất định trước đó. 

Do đó khái niệm kiến trúc thượng tầng thường được sử dụng để chỉ những hiện tượng trong xã hội. Biểu thị cho đời sống tập trung về tinh thần và tư tưởng của các hình thái kinh tế xã hội. Có vai trò vô cùng quan trọng với các bộ phận xã hội hiện nay. Từ đó cấu thành nên những cơ cấu hoàn chỉnh về kinh tế xã hội hiện nay.

2. Yếu tố ảnh hưởng tới kiến trúc thượng tầng

Thực tế thì mỗi yếu tố cấu thành hình thái kiến trúc này đều sở hữu những đặc điểm riêng biệt. Chúng có quy luật phát triển riêng nhưng lại có sự liên kết chắc chắn với nhau. Có sự tác động qua lại và nảy sinh trên nền cơ sở hạ tầng tương ứng. Tuy nhiên không phải tất cả các yếu tố đó đều có mối liên hệ trực tiếp với nhau. Đơn cử như các yếu tố về chính trị và pháp luật sẽ có liên quan trực tiếp tới cơ sở hạ tầng. Nhưng yếu tố về triết học và tôn giáo hay nghệ thuật lại chỉ có mối quan hệ tương quan gián tiếp với nhau.

Ở thời kỳ xã hội phong kiến còn phân giai cấp thì loại hình kiến trúc này cũng bị ảnh hưởng lớn bởi yếu tố giai cấp. Những cuộc đấu tranh về chính trị và tư tưởng mang tính đối kháng giai cấp. Thể hiện sự đặc trưng về thống trị chính trị và thống trị tư tưởng giai cấp. Trong các bộ phận xã hội sẽ có kiến trúc thượng tầng. Khi đó nhà nước nắm quyền hạn cao nhất với vai trò quyết định. Nhờ đó mà nhà nước giai cấp mới có thể thực hiện được sự thống trị của mình trên tất cả các mặt trận của xã hội.

Mỗi một thời kỳ xã hội lại mang một hình thái kiến trúc thượng tầng khác nhau. Có tính phức tạp và những giác độ khác nhau. Nhờ đó mà hình thành nên mối quan hệ đan xen chi phối lẫn nhau. Xét từ giác độ chung thì có thể thấy loại hình kiến trúc này bao gồm: hệ thống hình thái ý thức của xã hội; những thể chế về chính trị-xã hội tương ứng….

3. Những đặc điểm của kiến trúc thượng tầng là gì?

Kiến trúc thượng tầng có nhiều đặc điểm khác nhau

Mỗi một hình thái, bộ phận khác nhau thuộc kiến trúc hạ tầng khi ra đời đều đóng những vai trò nhất định trong việc tạo dựng lên bộ mặt tinh thần cũng như tư tưởng xã hội của một cơ sở hạ tầng nào đó. Điều đó phản ánh thực tế cơ sở hạ tầng. Song song với đó thì tất cả các yếu tố của kiến trúc thượng tầng đều liên quan mật thiết với cơ sở hạ tầng của nó. Xã hội ra sao sẽ phản ánh nền kinh tế như vậy. Nhà nước ra sao sẽ phản ánh chính trị như vậy. Bên cạnh đó có một số yếu tố có sự đối lập trong tư tưởng, quan điểm và tổ chức chính trị của các giai cấp bị trị

4. Cơ sở hạ tầng và kiến trúc thượng tầng có mối quan hệ gì?

Khái niệm về cơ sở hạ tầng

Thực chất cơ sở hạ tầng là một khái niệm của chủ nghĩa duy vật trong lịch sử. Gồm toàn bộ những mối quan hệ về sản xuất hợp thành nền cơ cấu kinh tế của xã hội. Trong triết học thì khái niệm cơ sở hạ tầng sẽ khác với cơ sở hạ tầng trong ngành xây dựng. Chúng ta cần có sự phân tách rõ ràng hai phạm trù này. Từ xa xưa tới nay thì trong bất cứ một hình thái kinh tế xã hội nào, bên cạnh mối quan hệ về sản xuất thống trị lúc đó vẫn tồn tại những tàn dư nhỏ bé của quan hệ sản xuất –xã hội cũ. Và đây cũng là mầm mống để phát triển nền kinh tế – xã hội trong tương lai.

Cơ sở hạ tầng gồm những gì?

Xét về kết cấu thì cơ sở hạ tầng 

Cơ sở hạ tầng phát triển dựa trên mối quan hệ sản xuất thống trị

Mối quan hệ sản xuất thống trị: những mối quan hệ sản xuất tàn dư của xã hội trước cùng những mầm mống của xã hội sau này. Trong đó mối quan hệ thống trị sẽ giữ được vị trí lớn hơn, chi phối chính. Và đặc biệt đóng vai trò chủ đạo và quyết định tới tính chất đặc điểm của một loại hình cơ sở hạ tầng nhất định thời điểm đó. 

Xét về nội bộ phương thức sản xuất 

Theo phương diện này thì quan hệ sản xuất sẽ là hình thức phát triển của lực lượng sản xuất. Khi xét trong một tổng thể xã hội thì các mối quan hệ sản xuất sẽ hợp thành cơ sở kinh tế cơ bản của xã hội đó. Nó là cơ sở để hiện thực hóa con người xây dựng nên kiến trúc thượng tầng tương xứng. Trong thời kỳ xã hội có đối kháng giai cấp thì tính chất đối kháng ấy lại có sự xung đột xuất phát từ cơ sở hạ tầng.

Mối quan hệ giữa cơ sở hạ tầng và kiến trúc thượng tầng như thế nào

Mối quan hệ giữa cơ sở hạ tầng và kiến trúc thượng tầng

Theo chủ nghĩa duy vật lịch sử thì cơ sở hạ tầng và kiến trúc thượng tầng mang mối quan hệ biện chứng chặt chẽ với nhau. Nó thể hiện cụ thể ở những điểm sau đây:

Cơ sở hạ tầng là yếu tố quyết định hình thái kiến trúc thượng tầng

Đây được xem là quy luật rất phổ biến trong nền kinh tế xã hội hiện nay. Cơ sở hạ tầng là nền tảng để sản sinh ra kiến trúc thượng tầng tương ứng. Về cơ bản thì kiến trúc thượng tầng không thể bắt nguồn từ yếu tố nào khác ngoài cơ sở hạ tầng. Cơ sở hạ tầng ra sao thì hình thành nên kiến trúc thượng tầng như thế. Mối quan hệ về kinh tế xã hội và sản xuất sẽ quyết định về chính trị-pháp luật và tư tưởng. Bởi vậy mà giai cấp nào giữ địa vị về mặt kinh tế thì giai cấp đó sẽ thống trị kiến trúc thượng tầng trong xã hội.

Khi cơ sở hạ tầng thay đổi thì kéo theo kiến trúc thượng tầng biến đổi theo. Quá trình thay đổi không đơn thuần diễn ra trong giai đoạn cách mạng từ kinh tế sang xã hội hay ngược lại. Mà mặt khác còn diễn ra trong bản thân mỗi hình thái kinh tế-xã hội đó.

Kiến trúc thượng tầng tương đối độc lập và có tác động ngược lên cơ sở hạ tầng

Như đã nêu ở trên thì cơ sở hạ tầng sẽ quyết định tới kiến trúc thượng tầng. Nhưng bên cạnh đó cũng phải nhấn mạnh về tính độc lập tương đối của loại hình này. Có khả năng tác động ngược lại cơ sở hạ tầng. Sự tác động ngược trở lại thể hiện qua các mặt như:

Chức năng chính trị xã hội thay đổi: Khi đó kiến trúc thượng tầng sẽ có chức năng bảo vệ, giống như một công cụ đắc lực để củng cố và duy trì sự phát triển của nền tảng cơ sở hạ tầng đã sinh ra nó. Đồng thời cũng xóa bỏ đi những cơ cấu kiến trúc cũ. Nhà nước sẽ đóng vai trò quan trọng tác động lớn và trực tiếp lên cơ sở hạ tầng.

Và điều tất yếu, khi có sự vận động của các bộ phận thuộc kiến trúc thượng tầng lên cơ sở hạ tầng thì không phải theo một hướng duy nhất. Mà là sự nảy sinh tình trạng tác động không đồng đều, có mâu thuẫn có đối nghịch và phản ánh lẫn nhau.

Nhà nước giữ vai trò quan trọng trong kiến trúc thượng tầng

Nhà nước giữ vai trò quan trọng trong kiến trúc thượng tầng

Trong thời kỳ xã hội chủ nghĩa, nếu không có chính quyền của giai cấp công nhân-nhân dân lao động thì không thể xây dựng được cơ sở hạ tầng của chủ nghĩa xã hội. Khi đó nhà nước đóng vai trò quan trọng, là công cụ đắc lực nhất để cải tạo và xóa bỏ đi những hạ tầng cũ; tạo lập ra cơ sở hạ tầng mới. Đây là sự tác động tất yếu của kiến trúc thượng tầng theo những quy luật về kinh tế-xã hội khách quan. Tuy nhiên trong một số trường hợp trái với quy luật thì kiến trúc thượng tầng lại tác động tiêu cực lên cơ sở hạ tầng làm cản trở sự phát triển của xã hội.

Qua những phân tích trên có thể thấy cơ sở hạ tầng và kiến trúc thượng tầng có mối liên hệ rất lớn với nhau. Song cũng không thể phủ nhận những quy luật tất yếu của kinh tế xã hội. Chủ nghĩa duy vật trong lịch sử có thể tác động tới sản xuất và tái sản xuất, hình thành đời sống xã hội theo nhân tố quyết định mới. Ảnh hưởng tới cả lĩnh vực văn hóa và tinh thần.

5. Tìm hiểu về kiến trúc thượng tầng ở Việt Nam hiện nay

Lấy chủ nghĩa Mác-Lê Nin và tư tưởng Hồ Chí Minh làm đường lối

Kiến trúc thượng tầng tại Việt nam lấy chủ nghĩa Mác – Lênin làm đường lối chính

Tại Việt Nam hiện nay vẫn đang duy trì cơ sở hạ tầng, kiến trúc thượng tầng theo kim chỉ năm của chủ nghĩa Mác – Lênin cùng tư tưởng Hồ Chí Minh. Mọi hành động của Đảng, nhà nước và nhân dân đều dựa theo nội dung cốt lõi đó. Nhằm giải phóng con người khỏi chế độ bóc lột, giúp xã hội thoát ra khỏi nỗi nhục của dân tộc đi làm thuê, bị cầm tù, bị đánh đập và bóc lột.

Có lẽ vì vậy mà từ xưa tới nay, nước ta vẫn luôn chú trọng việc truyền bá chủ nghĩa Mác-Lê Nin cùng tư tưởng Hồ Chí Minh. Đưa thành tư tưởng chủ đạo trong đời sống. Khuyến khích mọi người sống và làm việc theo tư tưởng đạo đức đó. Xây dựng hệ thống chính trị và chủ nghĩa xã hội mang bản chất của giai cấp công nhân. Dưới sự lãnh đạo của chủ nghĩa xã hội. Toàn bộ bộ máy chính trị thuộc về nhân dân, do dân làm chủ. Phát huy tối đa khả năng sáng tạo và chủ động của cá nhân.

Xây dựng nhà nước do nhân dân, vì nhân dân

Xây dựng nhà nước trong kiến trúc thượng tầng vì dân và do nhân dân 

Trong chủ trương xây dựng đất nước tại thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội, Đảng ta đã đề rõ cương lĩnh “ xây dựng nhà nước chủ nghĩa xã hội vì dân, của dân. Giai cấp công nhân và nông dân cùng tầng lớp trí thức làm nền tảng chủ đạo dưới sự lãnh đạo của Đảng”. Bởi vậy tất cả các tổ chức và bộ máy tạo thành của hệ thống chính trị xã hội sẽ tồn tại theo mục đích tư nhân. Phục vụ cho nhu cầu lợi ích của con người, cá nhân hóa. Quyền và lợi ích đó thuộc về nhân dân.

Từng bước phát triển của cơ sở hạ tầng là một bước trong giải quyết mâu thuẫn xảy ra với kiến trúc thượng tầng. Việc phát triển song song với củng cố sẽ giúp điều chỉnh lại các bộ phận được hoàn hảo hơn. Quá trình quá độ trong thời kỳ này cũng dần thích ứng nhanh hơn. Tính giai cấp trong giai đoạn này được thể hiện rõ nét và sâu sắc. Biểu hiện ở sự đối địch về quan điểm-tư tưởng cũng như các cuộc đấu tranh giai cấp đối kháng. 

6. Tổng kết

Trên đây là những chia sẻ của kiến trúc An Cường nhằm giải đáp vấn đề “ kiến trúc thượng tầng là gì?” cùng những mối quan hệ biện chứng liên quan với cơ sở hạ tầng. Hy vọng sẽ giúp ích nhiều cho các bạn trong đời sống. Cảm ơn các bạn đã dành thời gian theo dõi bài viết, nếu thấy bài viết của chúng tôi có ích, hãy dành cho chúng tôi một lượt chia sẻ trên mạng xã hội nhé!