Kiến trúc Byzantine là một trong những phong cách kiến trúc được hình thành từ lâu đời. Có nguồn gốc lịch sử lâu đời, là nền tảng cho nền kiến trúc phát triển mạnh mẽ về sau này. Vậy bạn đã biết về đặc trưng của kiến trúc Byzantine chưa? Nếu chưa hãy cùng kiến trúc An Cường tìm hiểu trong bài viết hôm nay nhé!
Mục lục
Lịch sử ra đời của kiến trúc Byzantine
Kiến trúc Byzantine có lịch sử ra đời từ rất sớm
Ngược dòng thời gian thì kiến trúc Byzantine là một trong những hình thức kiến trúc có xuất phát từ Constantinopolis. Thuộc thủ đô của đế quốc Đông La Mã với kiến trúc mái vòm hình tròn tiêu biểu. Trong thời kỳ Trung cổ, chế độ phong kiến xuất hiện và thống trị tại Châu Âu. Hình thành sự phân hóa của đế quốc La Mã. Do đó có sự thay đổi về hoàn cảnh kinh tế xã hội làm thay đổi các nền văn hóa cổ truyền tại đây.
Phong cách kiến trúc này phát triển mạnh mẽ giống như một phong cách nghệ thuật và văn hóa có tính độc lập cao. Tuy nhiên lại tập trung chủ yếu tại thủ đô mới của Constantinople. Bởi vậy mà nó chịu sự tác động rất lớn của kiến trúc Trung Cổ và khu vực thuộc cận Đông. Cũng là cơ sở hình thành chính thống của phong cách kiến trúc Phục Hưng và Ottoman.
Các công trình kiến trúc được nâng cấp về vật liệu, các chi tiết bằng thạch cao – gạch và hình khối hình học. Được sử dụng ngày càng nhiều và sử dụng phóng khoảng, tự do hơn. Không chỉ là xây dựng mà còn là trang trí. Mái vòm tỉ mỉ chi tiết, họa tiết thể hiện văn hóa cuộc sống theo cách tự do hơn.
Các giai đoạn phát triển của kiến trúc Byzantine theo từng thời kỳ
Byzantine được hình thành và phát triển qua nhiều giai đoạn khác nhau. Mỗi thời kỳ lại có những đặc điểm riêng, có thể chia ra làm các giai đoạn cụ thể như sau:
Giai đoạn đầu từ thế kỷ 4 tới thế kỷ 6
Giai đoạn đầu phát triển, Byzantine đặc trưng bởi kiến trúc Đông La Mã
Đây là thời gian mà nhà nước Đông La Mã hưng thịnh nhất. Thành phố Constantinople được xây dựng nhanh chóng và trở thành chiếc cầu nối liền giữa phương Tây và phương Đông. Các chi tiết kiến trúc đa dạng được ứng dụng nhiều như: Đài phun nước; cầu dẫn nước; bể chứa nước; các quảng trường lớn; các cung điện hoành tráng; thành quách chắc chắn…..
Đặc biệt hơn cả là trong giai đoạn đầu này, các công trình tôn giáo như nhà thờ được đẩy mạnh. Quy mô xây dựng lớn và chú trọng tới chi tiết nhiều hơn. Thành phố được xây dựng ngày càng xa hoa và tráng lệ. Phô diễn được nét đẹp của văn hóa, của thời đại lúc bấy giờ.
Giai đoạn từ thế kỷ 7 tới thế kỷ 12
Đây là giai đoạn mà diện tích thành phố Constantinople đã có sự thu hẹp dần bởi tác động của chiến tranh. Từ quy mô diện tích đất đai cho tới số lượng các công trình cũng không còn mở rộng như trước. Chính vì thế mà giai đoạn này các công trình mang phong cách kiến trúc Byzantine được xây dựng trên những khoảng đất nhỏ và phát triển về chiều cao nhiều hơn. Trong giai đoạn này kiến trúc mái vòm lớn được giảm tần suất. Các công trình lớn mang tính công cộng, trung tâm cũng giảm đi phần nào. Tiêu biểu trong giai đoạn này là công trình nhà thờ S.Marco.
Giai đoạn từ thế kỷ 13 tới thế kỷ 15
Đây chính là giai đoạn suy thoái nhất của kiến trúc Byzantine. Với những tổn thất nghiêm trọng và nặng nề. Chịu sức tàn phá từ những cuộc chiến đẫm máu của quân Thập tự chinh. Những công trình xây dựng được thu hẹp hẳn về quy mô và cách trang trí. Có thể kể tới thành tựu lớn nhất khi này là một số hạng mục công trình như: hệ thức cột cổ điển ở Hy Lạp cổ đại; một số vòm cuốn gạch đá tại Tây Á; kiến trúc La Mã cổ đại.
Những đặc trưng tiêu biểu của kiến trúc Byzantine
Đường nét và chi tiết kiến trúc
Đường nét và chi tiết kiến trúc độc đáo sáng tạo
Với sự phân hóa thành hai phần rõ ràng Đông và Tây, kiến trúc Byzantine tại phần Đông có sự nở rộ phát triển mạnh hơn. Trong cả quá trình phát triển đều chịu sự ảnh hưởng từ nhiều yếu tố khác nhau. Từ phong cách kiến trúc đặc trưng tới nghệ thuật trang trí. Đặc điểm nhận biết rõ rệt nhất chính là các kiểu kiến trúc trong nhà thờ như:
- Mặt bằng công trình có các loại hình như: Basilica, hình chữ thập, hình đa giá, và khu tập trung.
- Sử dụng hình thức Mozaic có tính nghệ thuật cao trong thiết kế nội thất.
- Thiết kế giao thông đi lại thường là lối đi chính từ phía Tây và bàn thờ luôn ở phía Đông.
- Sử dụng vật liệu gạch và đá làm tường, có sự đan xen giữa hai loại vật liệu. Bên trong những công trình thường có những hình ảnh khảm khắc trang trí đẹp. Phần mái được lợi ngói hoặc làm bằng những tấm chì.
- Ngoại thất bên ngoài ít trang trí và thường để thô, để mộc. Riêng phần lối đi sẽ được chú trọng tới chi tiết cấu tạo từ những cột cuốn nhiều hơn là chi tiết trang trí.
Bản sắc văn hóa của kiến trúc Byzantine
Kiến trúc hình vòm buồm có lẽ là đặc điểm rất quan trọng trong phong cách kiến trúc này. Cấu trúc này được duy trì phát triển bởi kiến trúc Phục Hưng tại Ý. Mang bản sắc văn hóa của nhà nước phong kiến đầu tiên, xóa bỏ đi những tàn tích về chế độ nô lệ. Thể hiện nét đặc trưng của Cơ Đốc giáo, là nơi giao lưu văn hóa đặc sắc của phương Đông và Phương Tây. Mang những nét nổi bật như:
- Hình thành màu sắc đậm chất phương Đông và tinh lọc những nét tinh hoa nhất của kiến trúc phương Tây.
- Các công trình nhà thờ mang tính cộng đồng cao, được xây dựng công phu, tỉ mỉ. Mang nét đồ sộ của kiến trúc phương Tây, tinh tế của phương Đông.
- Mặt bằng các công trình được xây dựng theo kiểu hình chữ nhật Basilica hoặc mặt bằng kiểu tập trung theo các hình thức đa giác. Kết hợp với mái vòm ở giữa, rồi vươn ra không gian xung quanh.
Đặc trưng về mục đích sử dụng các công trình
Các công trình kiến trúc Byzantine được sử dụng chủ yếu cho các hoạt động tôn giáo
Vào thế kỷ thứ 5 và 6 thì nền kiến trúc này được coi là tinh hoa của văn hóa Đông Tây. Các giáo hội gây ra nhiều tác động và ảnh hưởng tới nền văn minh của giai cấp quý tộc cùng tầng lớp đô thị lớn. Bởi vậy mà kiến trúc nhà thờ được duy trì và phát triển. Nhưng mang những bản sắc riêng biệt, dựa trên di sản kiến trúc La Mã và kiến trúc thuộc địa.
Kiến trúc này mang lại rất nhiều thành tựu trong việc tổ chức không gian bên trong. Các nghi lễ tôn giáo được tổ chức tại những công trình nhà thờ. Những lễ hội tôn giáo cũng được tổ chức rất nhiều. Vì thế mà không gian bên trong thường được xây dựng rộng rãi và tỉ mỉ. Chủ yếu tập trung và hình thái kiến trúc chính là cuốn buồm- cổ trống và vòm bán cầu.
Tổng quan về nghệ thuật trang trí của kiến trúc Byzantine
Nghệ thuật trang trí của phong cách Byzantine có nhiều đặc trưng độc đáo
Trong khâu trang trí và hoàn thiện của những công trình theo phong cách Byzantine, các kiến trúc sư sẽ chú trọng và vật liệu và hình thái. Vật liệu thường thấy nhiều nhất là gạch kết hợp cùng với những lớp vữa trát tường. Một số công trình tính chất đặc thù còn sử dụng thêm cả vật liệu bê tông. Để tạo ra bề mặt trong và ngoài công trình có sự đồng nhất cao.
Bên cạnh đó những phần diện tích bên dưới của phần mái được thiết kế đơn giản. Khảm khắc nhiều chi tiết trong đó có cả khảm khắc pha lê tráng lệ lộng lẫy. Những chi tiết chạm khắc vô cùng ấn tượng, góp phần gia tăng cho tính thẩm mỹ của các công trình. Đồng thời việc sử dụng kết hợp các loại vật liệu cao cấp từ đá tự nhiên lại tạo điểm nhấn thu hút cho công trình.
Mặt khác có sự du nhập và đổi mới trong việc sử dụng nghệ thuật trang trí từ những mảnh thủy tinh nhỏ trong suốt. Với chất liệu thủy tinh có góc nghiêng hiệu ứng lấp lánh, tạo ra vẻ đẹp độc đáo, không liền mạch, không hài hòa. Nhưng vô cùng tươi sáng và mới mẻ.
Một số công trình tiêu biểu xây dựng theo kiến trúc Byzantine
Nhà thờ lớn Hagia Sophia tại Thổ Nhĩ Kỳ
Nhà thờ lớn Hagia Sophia được xây dựng tại Thổ Nhĩ Kỳ
Đây là nhà thờ lớn của đế quốc Byzantine, được xây dựng dưới triều đại của vua Justinian vào thời gian từ năm 532 – 537. Được thiết kế bởi hai kiến trúc sư nổi tiếng là Anthemius Tralles và Isidore. Nhà thờ này là công trình kỷ niệm lớn đánh dấu cho thời đại huy hoàng nhất của đế chế Byzantine. Nơi cử hành những nghi lễ quan trọng của nhà vui cũng như là nơi diễn ra các hoạt động tôn giáo.
Nhà thờ Hagia Sophia được thiết kế mặt bằng kiểu tập trung từ Đông sang Tây. Có chiều dài lên tới 77m, chiều cao tới đỉnh của mái lên tới 65m. Lối vào được thiết kế chia hành lang kép. Nổi bật nhất ở kết cấu bên trong và cách phối màu sắc. Phần kết cấu mái vòm có đường kính lớn lên tới 32.6m, đạt chiều cao 15m. Xây dựng theo hệ thống kết cấu logic chắc chắn.
Đây là công trình thể hiện sức mạnh, phô diễn quyền lực và sự uy tín của tôn giáo. Loại vật liệu sử dụng chủ yếu là đá bọt nhẹ xây vòm và đá thiên nhiên xây cột. Riêng phần tường xây bằng gạch có chát những lớp vữa rất dày và nặng.
Không gian nội thất bên trong vừa hài hòa lại phong phú. Khung cảnh bên trong hết sức lộng lẫy, mênh mông và thoáng đãng. Phần chân vòm chính được thiết kế 40 ô cửa sổ nhỏ. Nhằm lấy ánh sáng tự nhiên vào bên trong làm cho nội thất thêm phần sáng và thanh thoát. Đồng thời cũng tạo ra hiệu ứng về ánh sáng.
Nhà thờ S.Vitale tại Ý
Hình ảnh nhà thờ S.Vitale tại nước Ý
Nhắc tới kiến trúc Byzantine không thể bỏ qua nhà thờ S.Vitale tại Ý. Đây là công trình được vua Justinian đích thân chỉ đạo xây dựng. Với đặc điểm nổi bật là kết cấu như 2 hình bát giác đều đồng tâm. Riêng phần mái vòm chính lại được xây dựng bởi sự kết hợp tuyệt vời của những chiếc bình gốm xếp sát vào nhau. Đây cũng là công trình tạo được nhiều dấu ấn riêng biệt. Ảnh hưởng tới hệ thống ánh sáng và nghệ thuật trang trí sau này.
Công trình nhà thờ S.Marco tại nước Ý
Nhà thờ S.Marco được xây dựng tại Ý
Là công trình sinh sau đẻ muộn của phong cách kiến trúc Byzantine. Tuy nhiên đây lại là công trình cầu nối giữa 2 nền văn hóa đặc trưng của phương Đông và phương Tây. Sự ra đời của công trình gắn kết tình cảm đặc biệt giữa đế quốc Byzantine và nước Ý. Quan sát hình ảnh có thể thấy mặt bằng của công trình được thiết kế chữ nhật chia đều các cạnh. Cùng hệ thống 5 mái vòm hình bán cầu vô cùng độc đáo.
Bên cạnh đó công trình còn được trang trí theo nghệ thuật sử dụng vật liệu thủy tinh rất đẹp. Có hiệu ứng tốt về ánh sáng và hình ảnh. Không gian của nhà thờ lại được chia ra làm nhiều khu vực, kiểu dáng khác nhau, chi tiết trang trí cũng khác nhau.
Tạm kết
Trên đây là những thông tin về “kiến trúc Byzantine” mà An Cường muốn chia sẻ tới các bạn. Hy vọng những sẽ giúp ích cho bạn trong quá trình tìm hiểu và nắm bắt thông tin. Nếu thấy bài viết của chúng tôi hữu ích, đừng tiếc một lượt chia sẻ lên trang cá nhân của mình để nhiều người được tiếp cận với bài viết hơn nhé!
